Een interessant twitterbericht trekt donderdagavond 11 juli de aandacht. Thijs Asselbergs, gerenommeerd architect en gewezen stadsbouwmeester van Haarlem, zoekt de publiciteit en schrijft:

 “Panopticon staat niet voor wat zij beloven noch voor wat ze met je afspreken. Daar komt nog bij dat ze gewoon je werk aan anderen cadeau doen. Vandaag gaf de rechter me gelijk.”

De tweet is opvallend omdat Asselbergs zelf ooit bestuurslid was bij de Stichting Panopticon. Hij deed mee vanaf het eerste uur en beleefde dat het Haarlemse college van burgemeester en wethouders in zee ging met Panopticon. Het doel was de herontwikkeling van het voormalig gevangeniscomplex De Koepel, inclusief universitair onderwijs in Haarlem.

Nu -ruim 3,5 jaar later- stond Asselbergs in een rechtszaak tegenover de stichting waarbij hij 1,5 jaar betrokken was. Asselbergs eiste ruim €120.000 voor de ruimtelijke ontwerpen die voor de stichting maakte. Ondanks eerdere toezeggingen weigerde Stichting Panopticon de afspraken met Asselbergs na te komen. 

De tweet van Asselbergs komt op een moment dat er meer vraagtekens worden gezet bij de handel en wandel van Panopticon. Zo maakten enkele gemeenteraadsleden onlangs ophef over de verkoop van twee directeurswoningen die horen bij het koepelcomplex.

Panopticon werd eigenaar van deze woningen toen zij de voormalig-gevangenis van de gemeente Haarlem kocht. Dat gebeurde via een AB-BC-constructie. De gemeente Haarlem (partij B) kocht in maart 2017 het koepelcomplex van het rijksvastgoedbedrijf (A), en sluisde het -tegen hetzelfde bedrag- door naar Stichting Panopticon (partij C).

De deal wekte destijds beroering omdat de gemeente Haarlem via de gekozen constructie andere projectontwikkelaars buiten sloot. De gemeenteraad was verdeeld. Met 18 stemmen voor en 18 stemmen tegen, staakten de stemmen. Onder druk van de deadline die het Rijksvastgoedbedrijf had gesteld, besloot het college van b&w af te zien van openbare verkoop en kocht zij het koepelcomplex speciaal voor Panopticon.

Dat burgemeester en wethouders voor Panopticon kozen had alles te maken met prestige. Stichting Panopticon had de gemeente een university college beloofd. Het zou Haarlem op de kaart hebben gezet als stad met universitair onderwijs.

Eerder had Haarlem afgezien van het recht op eerste koop. De plannen van Panopticon waren echter zo aanlokkelijk dat het gemeentebestuur draaide. “Als er een openbare verkoop komt, doen wij niet mee”, zei Panopticon-bestuurslid Jacqueline van de Sande destijds in een interview bij BNR Nieuwsradio. 

“Bij een getrapte verkoop met een finale afweging die louter plaatsvindt op prijs, zonder meewegen van economische en maatschappelijke waarde voor stad en regio, maakt ons initiatief naar onze inschatting geen kans en ligt het voor de hand ons terug te trekken”, aldus Panopticon.

Dat de stichting de twee directeurswoningen wilt verkopen, is op zich niet bijzonder. Eerder verkocht Panopticon ook al delen van het gevangeniscomplex aan studentenhuisverster DUWO en woningcorporatie ElanWonen.

Het opvallende aan deze transactie is dat de koper van de directeurswoningen een oud-bestuurslid is. Martijn van de Poll stond aan de basis van Stichting Panopticon. Tot 15 mei 2018 was hij daar bestuurslid.

Tijdens de oprichting van Panopticon was Van de Poll al directeur van HBB Groep uit Heemstede. HBB Groep is een bedrijf dat ‘met passie en gedrevenheid bijzondere projecten’ bouwt. Het is voortgekomen uit Huib Bakker Bouw dat talloze bouwprojecten in Haarlem heeft gerealiseerd.

Het bedrijf van Van de Poll koopt de directeurswoningen voor €900.000,-. Daarna wordt het omgebouwd tot boutiquehotel en mag het na oplevering weer doorverkocht worden. Ondertussen zal het bestemmingsplan ook moeten worden aangepast van ‘gevangenis’ naar ‘horeca’. Het laat zich raden hoe lucratief deze transformatie zal zijn.

Dat niet alleen HBB profiteert van de Haarlemse AB-BC-constructie, blijkt uit het koopcontract van de directeurswoningen. Dat is eind 2018 opgesteld op het kantoor van Krans Notarissen. 

Het toeval wil dat één van de teamleden van Krans Notarissen ook voorzitter van Stichting Panopticon is. Adriaan Helmig trad vijf maanden na het vertrek van Van de Poll aan bij Panopticon.

Het bedrijf waar hij als kandidaat-notaris werkt (toen nog Krans Helmig Stuijt geheten) adviseerde Panopticon eind 2016 ook over het terugleverinsgrecht. Deze bepaling regelde dat de Koepel weer in handen van de gemeente kwam, als Panopticon hun plannen niet waar zou maken.

Ook noemenswaardig is de rol van Paul van Joolingen. Panopticon presenteert hem als vastgoedeconoom en specialist in privaat-publieke samenwerkingen. Voor Panopticon behartigde hij de belangen bij de Haarlemse gemeenteraad.

Voordat Van Joolingen aan de slag ging bij Panopticon, was hij partner bij Akro Consult. Akro Consult afficheert zich als ‘partner bij vastgoed en gebiedsontwikkeling’. Samen met de gemeente Haarlem heeft het bedrijf meegewerkt aan de ontwikkeling van het winkelcentrum Schalkwijk en De Entree.

Uit overheidsdocumenten blijkt dat Akro Consult ook betrokken was bij de verkoop van De Koepel. Het Haagse bedrijf was ingehuurd door het Rijksvastgoedbedrijf om een zogeheten marktconsultatie uit te voeren. Akro nodigde bedrijven uit hun visie te geven over de haalbaarheid, gewenste verkoopprocedure en herontwikkeling van het terrein. In die tijd was Van Joolingen nog één van de roergangers bij Akro.

Het toeval wil dat Van Joolingen een paar jaar later -als zelfstandige- aan het werk gaat voor de uiteindelijke koper van De Koepel: Stichting Panopticon. 

De nieuwe ontwikkelingen werpen een nieuw licht op Panopticon. Enkele jaren geleden presenteerden de stichting zich nog als ideële organisatie met het initiatief ‘Open de Koepel’. Een groep particulieren die iets moois van het oude gevangeniscomplex wilde maken. 

Ze wonnen de harten van het gemeentebestuur. En in een paginagrote advertentie omarmden bekende Haarlemmers en culturele instanties het plan voor universitair onderwijs in Haarlem.  

Eén van de steunbetuigers voor de plannen van Panopticon was de Toneelschuur. Deze culturele instelling verdient haar geld vooral met filmvertoningen. Des te onbegrijpelijker was het dat Panopticon de Filmschuur passeerden in hun zoektocht naar een exploitant voor de bioscoop op het koepelterrein. Panopticon koos voor de Amsterdamse bioscoopexploitant FilmHallen. 

Het is een keus die valt te verklaren via een ander oud-Panopticon-bestuurslid, André van Stigt. Als architect was hij betrokken bij de herontwikkeling van een voormalige tramremise in de hoofdstad. Het project leidde tot ‘De Hallen’ en in dat gebouw kwam toen een bioscoop met negen zalen: De FilmHallen.

In een interview op BNR Nieuwsradio werd Panopticon-bestuurslid Jacqueline van de Sande gevraagd naar de kritiek op de AB-BC-constructie. Door het voorkeursrecht van de gemeente Haarlem werden andere projectontwikkelaars buiten spel gezet. Op de vraag of zij de kritiek begreep, antwoordde ze: “Dat is begrijpelijk als je het hebt over commerciële initiatieven, maar dat zijn wij niet.”

Dat vooralsnog alleen de innercircle van Panoticon-bestuurders profiteert van de herontwikkeling van de Koepel, duidt op netwerknepotisme. HBB heeft inmiddels de opdracht om de ondergrondse parkeergarage te bouwen op het koepelterrein. De grote vraag is wie de overige 350 woningen voor Elan Wonen en studentenhuisvester DUWO realiseert?

In haar korte bestaan heeft de stichting al €1 miljoen verdient met aan de aankoop van De Koepel. In maart 2017 kocht zij het complex voor €6,4 miljoen van de gemeente. Inmiddels is een deel daarvan voor het voor €7,4 miljoen verpatst aan ElanWonen en DUWO. 

Ondertussen is het koepelgebouw, de directeurswoningen en administratiegebouw nog in bezit van Panopticon. De kans bestaat dat al deze gebouwen uiteindelijk ook verkocht worden.

In het register van de Kamer van Koophandel worden de activiteiten van Stichting Panopticon omschreven als belangenbehartiging. Het is daarbij de vraag welke belangen worden behartigd. 

Geen van de Nederlandse universiteiten heeft zich aan de Panopticon-plannen willen binden. De grote belofte van toegankelijk en gesubsidieerd universitair onderwijs zal dus niet uitkomen. Daarmee verdween het belang van het gemeentebestuur om mee te werken aan de AB-BC-constructie.

Met de komst van een Duitste private onderwijsinstelling lijkt vooral het belang van Panopticon te worden gediend. Zonder onderwijs in de Koepel zou het plan immers helemaal gestrand zijn. De Koepel zou dan weer in handen van de gemeente komen en de stichting achterblijven met een restschuld.

De belangen van Panopticon beperken zich niet tot de stichting. Naar verluidt heeft de gemeenteraad onlangs een pikant document geheim verklaard. Het zou gaan om een financieel overzicht, waaruit blijkt dat de (oud-)Panopticon-bestuursleden facturen hebben ingediend bij Panopticon voor hun diensten.

Het werk voor de stichting betaalt zich dan al uit voordat de plannen zijn gerealiseerd. Het staat haaks op de bewering dat bestuursleden hebben gewerkt voor eigen rekening en risico. Afgaande op de €120.000 die Asselbergs onlangs van de stichting eiste, zal het gaan om forse bedragen.

Als het declaratie-gerucht waar is, dan blijkt Panopticon vooral goed voor zichzelf te zorgen. Alleen een intieme kring van medewerkers krijgt toegang tot de Koepel-ruif. En eigenlijk is dat niets nieuws onder de zon.

Wat dit dossier anders maakt, is dat deze iSociety floreert dankzij de faciliteiten van burgemeester en wethouders.

Rest de vraag waarom het gemeentebestuur dit commerciële avontuur van Panopticon door dik en dun is blijven steunen, terwijl er genoeg anderen waren die van De Koepel een succes wilde maken.