Geachte commissaris van de koning Arthur van Dijk,

Vandaag ontvangt u Haarlemse raadsleden. Op de agenda staat de mogelijke herbenoeming van burgemeester Wienen. Herbenoeming is het uitgangspunt en Wienen heeft al laten weten dat hij door wil.

Ik vind het jammer dat ik niet mee mag beslissen over de herbenoeming. De afgelopen vijf jaar kreeg ik veel te maken met de burgemeester. Omdat ik denk dat mijn informatie bijdraagt aan een beter besluit, stuur ik u deze open brief *.

In het geval u weinig tijd heeft, geef ik u alvast de managementsamenvatting: ik pleit ervoor dat Jos Wienen’s termijn niet wordt verlengd en hij wordt opgevolgd door een vrouwelijke burgemeester.

Mijn eerste ontmoeting met Jos Wienen was in zijn kantoor op het stadhuis. Ik was er eerder geweest en het viel mij op dat er wat was veranderd. Er stond nu een vitrinekast in de kamer met objecten die zijn loopbaan markeerden.

In het oog sprong een certificaat dat eerder aan hem was uitgereikt. Het document riep Wienen uit als ‘stoerste burgemeester’. Hij had het verdiend tijdens zijn periode in Katwijk. Tegen de wens in van sommige inwoners, had hij zich hard gemaakt voor een asielzoekerscentrum in zijn gemeente.

Dat Wienen een moedig man is, bewees hij ook in Haarlem. Hij kreeg te maken met bedreigingen en moest onderduiken. Toch wilde hij van geen wijken weten. Hij werkte door -zo goed als dat kon- met beveiligers in zijn kielzog.

Wienen kreeg nationale bekendheid en werd symbool voor het geweld tegen het openbaar bestuur. Namens alle andere bedreigde burgemeesters nam hij de Machiavelliprijs in ontvangst. Het hoogtepunt was de bijeenkomst op de Grote Markt waar de minster van Binnenlandse Zaken en honderden belangstellenden Wienen een hart onder de riem staken.

Maar dat een moedig karakter niet automatisch leidt tot een vaardig bestuurder, heeft Wienen ook bewezen. Hij kwam de afgelopen vijf jaar regelmatig in het nieuws door zijn eigenwijze bestuursstijl.

Zonder overleg met de belangenvereniging wilde hij de minimumleeftijd voor sexwerkers (in Haarlem) verhogen van 18 naar 21 jaar. Ook meldde Wienen de gemeente aan voor het experiment om boa’s (buitengewoon opsporing ambtenaren) uit te rusten met een wapenstok. Hij deed dit zonder overleg met de gemeenteraad, die zich eerder kritisch toonde.

Wienen liet ook de Dreef asfalteren terwijl er nog een integriteitsonderzoek liep. Hij wachtte de uitkomt niet af. De politieke partij Hart voor Haarlem wilde hij uitsluiten van verkiezingen, omdat hij de naam niet goed vond. En Wienen stelde een stadsdichter aan waarvoor geen draagvlak bleek.

Tot slot zette Wienen mensen uit hun woonruimte in de Waarderpolder. Zij mochten daar niet wonen volgens het bestemmingsplan. De gemeenteraad zat ermee in hun maag, steunde Wienen maar verzocht hem uitdrukkelijk coulant te zijn. In de praktijk kwam daar niets van terecht. [update 14:12 uur].

Wat mij irriteert aan de bestuursstijl van Wienen is dat hij politiek bedrijft om zijn eigen ideeën te kunnen uitvoeren. Bij het debat over universitair onderwijs in de ‘De Koepel’ voerde vooral Wienen het woord. De verantwoordelijk wethouder had niets te zeggen. En in plaats van de gemeenteraad, liet hij in dit dossier het college van burgemeester en wethouders (b&w) de doorslaggevende stem geven.

Op school leerde ik dat de gemeenteraad de baas van een de stad is. Raadsleden zijn gekozen volksvertegenwoordigers die kaders stellen en controle uitvoeren.

Een burgemeester gaat alleen over de openbare orde en ceremonies. Bovendien staat hij -als voorzitter van de gemeenteraad- boven de partijen en bedrijft geen (partij)politiek. Maar Wienen heeft daar blijkbaar niet altijd een boodschap aan.

Zo was er onlangs ophef nabij abortuskliniek Beahuis & Bloemenhove. Fanatieke anti-abortuschristenen drongen daar hun mening op aan de vrouwelijke bezoekers van de kliniek. De burgemeester van Heemstede stelde daarom een protestvrije zone in. Uiteindelijk keurde ook een rechter deze maatregel goed.

Wienen zag zijn rol anders. Hij wilde geen protestvrije zone inrichten omdat het recht op demonstratie volgens hem zwaarder woog. Hij koos voor demonstratievakken op steenworp afstand van de kliniek. Dit tegen de uitdrukkelijke wil van de gemeenteraad in. Het leidde tot verhitte debatten in de raadszaal.

Tijdens zijn eerste ambtsperiode verkeerde Wienen met regelmaat in het buitenland. Namens de Raad van Europa controleerde hij in andere landen de staat van de lokale democratie. Ik vind dit opvallend omdat op Wienen’s eigen lokale beleid best wel wat valt aan te merken.

Zo schroomt Wienen er niet voor om de waarheid anders voor te stellen. Op raadsvragen waarom Wienen wel had meegewerkt aan een wob-verzoek van het NRC-handelsblad en niet die van mij, goochelde hij met woorden. 

Volgens Wienen waren de Wob-verzoeken niet identiek. Dus ga je daar anders mee om. En daar had hij gelijk in. Ze waren niet 100% procent identiek. Maar wat hij vergat te vertellen, is dat het NRC om integriteitsonderzoeken had gevraagd en ik om intergriteitsonderzoeken én omliggende documenten. De NRC kreeg de gevraagde informatie en drie jaar later wacht ik nog steeds op de eerste stukken.

Ook was daar het relletje over Haarlem Marketing. Haarlem Marketing is -op papier- een zelfstandige organisatie die Haarlem op de kaart zet als aantrekkelijke stad.

Wienen was daar toezichthouder. Als voorzitter van de raad van toezicht moest hij het gevoerde beleid controleren. Onder zijn verantwoordelijkheid ging dat mis. Saillant detail is dat Wienen dit niet uit zich zelf meldde aan de gemeenteraad.

Met een gat in de begroting van €3,5 ton en zonder extra inkomsten, naderde het einde voor Haarlem Marketing. Alleen met een extra financiële injectie (van de gemeente) kon faillissement worden voorkomen.

Voor het functioneren van een democratie zijn openheid en integriteit belangrijke voorwaarden. En juist op deze onderwerpen is Wienen voor mij door het ijs gezakt. Hij liet mij meer dan een jaar wachten nadat ik een integriteitsmelding deed. Dat hij in de tussentijd een keer op de fiets langs kwam om mij bij te praten, bleek achteraf een waardeloos charme-offensief.

Daarnaast wijzigde hij de gemeentelijke regeling voor het melden van een misstand. Hij verzon een nieuwe regel: integriteitsonderzoeken zouden voortaan gestaakt kunnen worden als de melder de publiciteit zoekt. De maatregel werd ingesteld na negatieve berichten over de gemeente in de krant.

Wie integriteit serieus neemt, zal elke gemelde misstand willen onderzoeken. Want alleen zo kom je er achter of een medewerker van de gemeente over de schreef is gegaan, of niet. Het gedrag van de melder is daarbij niet relevant. Laat staan het imago van de gemeente.

Als burgemeester is Wienen eindverantwoordelijk voor de integriteit van de gemeente. Maar er is niemand die hem mag controleren. De oud-raadsleden Garretsen (SP) en Van der Smagt (VVD), die betrokken waren bij de oprichting van het Meldpunt Integriteit, dienden zelfs een Wob-verzoek in. Zij wilden beoordelen welke integriteitsmeldingen er waren gedaan en hoe deze zijn beoordeeld. Zelfs onder de voorwaarde van geheimhouding weigerde Wienen hen toegang tot de stukken.

Wienen’s onverzettelijkheid strandde bij de Raad van State. Het hoogste rechtsorgaan wees hem terecht. Het gaf hem de opdracht om te kijken welke informatie wél openbaar gemaakt kan worden. Zijn kruistocht tegen meer openbaarheid, kostte Haarlem duizenden euro’s. 

Zelf ben ik inmiddels vier jaar bezig om het zogeheten PwC-rapport openbaar te krijgen. Het gaat over gebeurtenissen op de Haarlemse IT-afdeling. De meest in het oog springende gebeurtenis is de levering van een partij iPads. Een gemeentemedewerker had deze geleverd via zijn privébedrijf. Naar verluidt hadden hoge ambtenaren hiervoor toestemming gegeven en waren de iPads -in die tijd nog een luxe product- een bonus van de toenmalige gemeentesecretaris aan zijn onderdirecteuren.

De klokkenluidster sprak erover met Wienen. Hij zou haar een brief hebben aangeboden waarin hij schrijft dat haar integriteit niet in twijfel wordt getrokken. Maar zijn excuses aanbieden, ging hem te ver. De klokkenluidster heeft haar strijd inmiddels opgegeven en de gemeente enkele jaren geleden al verlaten.

Ondertussen verzet Wienen zich nog steeds met hand en tand tegen openbaarmaking van het PwC-rapport én een aanverwant onderzoeksverslag. Kosten wat het kost moet de doofpot dichtblijven. Nadat hij hierover eerst zelf een besluit had genomen, werd het prestigieuze advocatenkantoor Pels Rijcken ingehuurd om Wienen’s overtuiging juridisch te omkleden. Dit alles om niet te hoeven toegeven dat het integriteitsbeleid in deze zaak heeft gefaald.

Het tekent de eigenwijsheid van Wienen. Het PwC-rapport was een lijk in de kast dat Wienen erfde bij zijn aantreden in Haarlem. De kans bestaat dat hij zich verkeerd heeft laten voorlichten en zo de verkeerde besluiten heeft genomen.

Als hij verkeerd is ingelicht valt dat hem niet aan te rekenen. Maar als hij voet bij stuk houdt omdat hij gezichtsverlies wil voorkomen, dan is hij toch minder moedig dan gedacht.

Hoogstwaarschijnlijk zal de PwC-kwestie voortduren tijdens zijn tweede ambtstermijn. Dat wil zeggen als er een tweede ambtstermijn komt…

Persoonlijk denk ik dat het weer tijd is om een vrouw aan het roer te zetten in Haarlem. Wij leven in een tijd waarin veel gaat veranderen. Sociale structuren zijn broos, het openbaar bestuur staat onder druk, de ruimte in Haarlem is schaars en klimaat-zaken vragen om gedragsverandering.

Ik geloof niet dat Wienen uitverkoren is om deze Haarlemse transitie in goede banen te leiden. Daarvoor blijkt hij te eigenzinnig en vaart hij te veel op zijn eigen kompas.

Deze tijd vraagt om inspirerend leiderschap. En daarvoor moeten we op zoek naar iemand anders. Ik denk daarbij aan een vrouw. 

Het huidige college van b&w in Haarlem bestaat uit vijf mannen en één vrouw. De gemiddelde leeftijd is net boven de vijftig. Bovendien hebben ze allemaal een witte huidskleur. Het klinkt niet als een erg divers gezelschap.

Een vrouw als burgemeester zorgt er voor dat in de toekomst minstens één vrouwelijke mening betrokken is bij het nemen van een besluit. En dat is essentieel. Want hoe meer verschillende mensen betrokken zijn bij een besluit, des te beter het besluit wordt.

Ook heb ik topvrouwen horen zeggen dat zij beter in staat zijn om tegenspraak te organiseren. Zij zoeken actief naar andere en tegenstrijdige meningen om minder fouten te maken en betere besluiten te nemen.

Tot slot hoop ik, geachte commissaris van de Koning, dat met een vrouw als burgemeester het stadhuis wat zachter wordt. Dat er meer wordt gedacht vanuit het ‘wij’ , dan vanuit het ‘ik’ of ‘zij’.

*Deze brief is ‘open’ omdat ik geloof in een transparante samenleving. Om burgers betrokken te maken en betrokken te houden, is het goed om zoveel mogelijk informatie te delen.